W dniach 15.-18.12.2014 cztery studentki IFG UAM i dwudziestu czterech studentów z Uniwersytetu Łódzkiego wzięło udział w wycieczce edukacyjnej "Berlin einst und heute. Auf den Spuren jüdischer Geschichte und Kultur" do Berlina.
Projekt zorganizowany został przez dra Marcina Gołaszewskiego – inicjatora tego międzyuczelnianego przedsięwzięcia, odpowiedzialnego również za logistykę i finanse oraz przez dr Ewę Pytel-Bartnik, która opracowała program wyjazdu i przygotowała foto-relację z wycieczki. Dzięki wsparciu finansowemu IFG UAM, a także pani Dziekan Wydziału Neofilologii – prof. dr hab. Teresy Tomaszkiewicz oraz Fundacji im. Erwina Steina studenci obu uniwersytetów mogli poznać miejsca i obiekty znaczące dla kultury żydowskiej w Berlinie do roku 1933, a także ich historię po przełomie 1989/1990. W temat przewodni wycieczki wprowadziła zwiedzających swoim wykładem Małgorzata Quinkenstein z Centrum Badań Historycznych PAN. Przystankami na trasie wycieczki po Berlinie były kolejno: Denkmal für die ermordeten Juden Europas, Topografie des Terrors, Jüdisches Museum, Denkmal zur Erinnerung an die Bücherverbrennung na Babelplatz – „Leere Bibliothek" Michy Ullmanna, Neue Synagoge, a także miejsca upamiętniające ofiary terroru nazistowskiego – Euthanasie-Gedänkstätte, Denkmal für die im Nationalsozialismus verfolgten Homosexuellen, Denkmal für die im Nationalsozialismus ermordeten Sinti und Roma Europas.
Spacery ulicami Kurfürstendamm, Unter den Linden, Friedrichstraße, eksploracja placów Aleksandra, czy Poczdamskiego oraz ich okolic, a także szukanie śladów muru pozwoliły studentom ujrzeć to wyjątkowo intensywne uprzestrzennienie czasu i historii w stolicy zjednoczonych Niemiec. Piesze wędrówki po historycznych miejscach w Berlinie poprzedzone indywidualnymi studiami i przygotowane przez studentów informacje o poszczególnych miejscach pomogły odczytać Berlin jako przestrzeń symboliczną, którą ukształtowały różne ustroje polityczne, począwszy od Drugiej Rzeszy, przez Republikę Weimarską, Trzecią Rzeszę a także zniszczenia w czasie Drugiej Wojny Światowej oraz podział Niemiec i wreszcie zjednoczenie.
Wyjazd studentów IFG UAM i Uniwersytetu Łódzkiego do Berlina zbiegł się z obchodami Chanuki. Grupa z Poznania była nawet świadkiem zapalenia chanukiji ustawionej obok rozświetlonej choinki przed Bramą Brandenburską. I tak przy Bramie Brandenburskiej, wyznaczającej do 1989 roku granicę sektora amerykańskiego podkreślono symbolicznie otwarcie przestrzeni miejskiej Berlina na różne praktyki religijne i kulturowe.
Świąteczny nastrój w mieście tworzyły imponujące świetlne dekoracje bożonarodzeniowe oraz liczne jarmarki, z których cztery – jeden przy zamku Charlottenburg, inny przy Gedächtniskirche i pozostałe – na Placu Aleksandra i Poczdamskim – udało się odwiedzić uczestnikom wycieczki.
Udział studentów w tego typu projektach otwiera przed nimi możliwość edukacji poprzez doświadczenie, przez bezpośrednie zetknięcie się z przedmiotem nauki, czy to w naturalnej przestrzeni miasta, czy w miejscach muzealizacji przeszłości, czy też poprzez refleksję i kontemplację w miejscu upamiętniającym konkretne historyczne wydarzenie lub też jedynie symbolicznie do niego nawiązującym. Temu celowi podporządkowany był nasz wyjazd. Czy spełnił swoją funkcję? Poznajmy kilka relacji studentów z naszej wycieczki. Zachowaliśmy oryginalną pisownię wypowiedzi. Część z nich wykorzystano w sprawozdaniu dla Fundacji Erwina Steina.
p. Aneta, IFG UAM: „Bardzo się cieszę, że uczestniczyłam w tej wycieczce, uważam ją za udaną i życzyłabym sobie więcej takich projektów organizowanych przez uczelnię. Tematyka wycieczki była bardzo interesująca, odwiedzane miejsca również. Jednak zabrakło zwiedzania miasta, charakterystycznych miejsc, ulic, dzielnic. Osobiście w Berlinie miałam okazję być tylko raz przed tym wyjazdem i nie zdążyłam poznać tego miasta na tyle dobrze jakbym chciała."
p. Karolina, IFG UAM: „W dniach 15. – 18.12.2014 odbył się wyjazd edukacyjny do Berlina zorganizowany przez panią doktor E. Pytel Bartnik i doktora Marcina Gołaszewskiego, w którym wzięli udział studenci Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytetu Łódzkiego. Tematem przewodnim naszego wyjazdu był „ Żydowski Berlin – kiedyś i dzisiaj. W poszukiwaniu historii żydowskiej w Berlinie. Wprowadzeniem dla nas był wykład w j. polskim pani M. Quinkenstein w Centrum Badań Historycznych. Następnie udaliśmy się do Muzeum Żydowskiego, gdzie zostały zostało nam zaoferowane prowadzenie z przewodnikiem do dwóch tematów: „ Reakcje niemieckich Żydów na narodowy socjalizm" oraz „ Judaizm – Chrześcijaństwo – Islam – porównanie kulturowo-historyczne". Ponadto zwiedziliśmy u boku przewodnika Nową Synagogę. Podczas naszego pobytu w Berlinie zwiedziliśmy również Nowe Muzeum, muzeum pergamońskie, Reichstag, Plac Poczdamski. Podczas wyjazdu mieliśmy możliwość, aby uzmysłowić sobie, jak wyglądało i jak wygląda życie Żydów mieszkających w Berlinie. Dowiedzieliśmy się m.in., że od pewnego czasu młodzi Żydzi chętnie emigrują do stolicy Niemiec, ponieważ Berlin jawi im się jako bardzo atrakcyjne miejsce, w którym mogą prowadzić bezpieczne życie oraz z łatwością znaleźć zatrudnienie. W rzeczywistości jednak w dalszym ciągu odnotowywane są próby ataku na ludność Żydowską w Niemczech. W Berlinie znajduje się obecnie 10 synagog i przy wejściu do każdej z nich zapewniona jest przez państwo niemieckie ochrona. Taki widok skłania naprawdę do refleksji. Podczas wyjazdu zostały zaprezentowane nam rozmaite aspekty życia w kulturze żydowskiej (historyczny, religijny, artystyczny). Ponadto mieliśmy okazję uczestniczyć przy Bramie Brandenburskiej w ceremonii wieczornej, podczas której rabini zapalają świecznik chanukowy (chanukija) rozpoczynający ośmiodniowe żydowskie święto światła. Osobiście mogę powiedzieć, że ten wyjazd dał mi punkt odniesienia do rzeczywistości, bardzo realny obraz życia w kulturze żydowskiej oraz wzbudził moje zainteresowanie tą kulturą. Podczas wyjazdu zetknęłam się z nowymi dla mnie treściami oraz terminologią związaną ściśle z kulturą żydowską. Po takim wyjeździe pozostają zapamiętane obrazy, treści oraz ciekawość, którą chce się zaspokoić chociażby poprzez własną lekturę. Zadaje sobie tylko jedno pytanie: dlaczego takie wyjazdy nie były organizowane wcześniej w naszym instytucie. Pamiętam, że na studiach licencjackich miałam wrażenie, że nieustannie rozmawiamy na zajęciach z literatury o krzywdzie wyrządzonej Żydom podczas drugiej wojny światowej, byłam przemęczona tą tematyką. Ten wyjazd ukazał mi kulturę żydowską w innym świetle, ich zwyczaje, skierował uwagę na sztukę żydowską. Widzę, że te treści do mnie przemówiły."
p. Justyna, IFG UAM: „Bardzo się cieszę, że wzięłam udział w wycieczce do Berlina. Wycieczka ta była dla mnie niezwykle ciekawa. Miałam możliwość zobaczenia na własne oczy miejsca oraz zabytki, o których wiele czytałam. Jestem pewna, że jeszcze nieraz wrócę do tego miasta, ponieważ jest ono magicznym miejscem, łączącym przeszłość z teraźniejszością."
p. Weronika, IFG UAM: „Wyprawa do Berlina była dla mnie wspaniałą przygodą. Cieszę się, że mogłam w znacznym stopniu poznać historię oraz kulturę żydowską, która wcześniej nie była mi znana.
Najbardziej w pamięci pozostało mi Muzeum Żydowskie. Zachwyca ono nie tylko architekturą, lecz także wieloma interesującymi eksponatami oraz elementami interaktywnymi. Okres przedświąteczny dostarczył nam dodatkowych atrakcji w postaci Weihnachtsmarktu.
Berlin jest miastem pełnym zabytków, dlatego opuszczałam go z poczuciem lekkiego niedosytu. Mimo to, dzięki wspaniałej atmosferze w grupie oraz miejscom jakie udało nam się odwiedzić, wyjazd ten mogę uznać za udany.
p. Axel, UŁ: „Die Exkursion nach Berlin war nicht nur eine sehr angenehme und warme Erfahrung wegen des vorweihnachtlichen Klimas, bestärkt durch schöne weihnachtliche Dekorationen und die berühmten Weihnachtsmärkte. Sie war auch eine wichtige, breite, gut durchplante, sehr gut gefüllte und interessante Quelle an Informationen, die uns als Germanistikstudenten geholfen hat zu verstehen, wie die Juden den bevorstehenden, den Verlauf und die Nachwirkungen des Krieges wahrgenommen haben. Dazu war der Vortrag von Małgorzata Queinkenstein zum Thema „Auf den jüdischen Spuren in Berlin" sehr aufschlussreich. Explizit auf die Reaktionen der Juden auf den Nationalsozialismus gingen die Führungen im Jüdischen Museum und im Museum der Topografie des Terrors ein. Hier brachten uns die Leiter der Führungen anhand von Bildern, Fotos, alten Briefen und Gegenständen, aber auch verschiedenen authentischen Geschichten die Gefühle und die ständige Angst der Juden nahe, die wie ausgestoßene behandelt und vernichtet wurden. Ein großes Lob verdient sich an dieser Stelle die Leiterin der Führung in der neuen Synagoge die sehr enthusiastisch und interessant die Geschichte der Ausbreitung des Judentums in Deutschland geschildert hat und dabei sehr offen für andere Ansichten und mit einem breiten Grinsen erzählte."
p. Tim, UŁ: „Einer der interessantesten Zwischenstopps dieser Exkursion war die Ausstellung im Dokumentationszentrum Topographie des Terrors. Die Sonderausstellung umfasste das Thema rund um die Zukunft der Kriegsverbrecher die während des Krieges als Soldaten gedient haben und ihren Alltag im Dienst. Ich habe erfahren, dass die deutsche Bevölkerung die Verbrecher als normale Soldaten sah, welche nur ihre Pflicht erfüllten und sich um Deutschland im Krieg verdient gemacht haben. Ein Teil der Ausstellung zeigte jedoch wie der Alltag dieser Soldaten aussah. Ohne mit der Wimper zu zucken haben sie Menschen ermordet und man sah ihnen an, wie egal es ihnen war, dass sie ein menschliches Wesen ums Leben brachten. Das Problem dieser Zeit war das nicht alle Kriegsverbrecher zur Rechenschaft gezogen worden sind, sondern nur die obersten leitenden Personen.
Nach dem 2. Weltkrieg wurden viele Offiziere und Soldaten schon nach wenigen Jahren aus der Haft entlassen, in einigen Fällen war es sogar so, dass das Volk nach ihrer Freilassung verlangte, derer man später auch nachkam. Diese Informationen sind leider nicht weit verbreitet, jedoch sollten sie es meiner Meinung nach sein, damit Menschen die Fehler der Vergangenheit nicht wiederholen."
p. Kuba, UŁ: „Der vom Herrn Gołaszewski bereits zum vierten Mal organisierte Aufenthalt in Berlin erfreute sich, wie immer, großer Popularität. Bei solchen Reisen handelt es sich nicht nur um das Entdecken der vielleicht nicht fremden, aber immerhin anderen Kultur aus der historischen Sicht - wir gaben uns auch Mühe, auf die Hauptstadt Deutschlands aus einer anderen Perspektive zu blicken. Wir fuhren mit der S- und U-Bahn, was uns einen guten Überblick auf die Stadt selbst gab – jeder von uns merkte schnell, dass man es in Berlin auf Schritt und Tritt mit der sich mit der Gegenwart überlappenden Geschichte zu tun hat, was sich ganz gut am Beispiel von Gebäuden und Merkmalen zeigen lässt. Abends saßen wir zusammen in einer von vielen Kneipen und berichteten uns einander, was uns besonders gefiel."
Dziękujemy Państwu za tę wspólną obecność w Berlinie.
Ewa Pytel-Bartnik i Marcin Gołaszewski
→ zdjęcia